16 مرداد 1398 12:15
ایران به عنوان کشوری که رتبه اول منطقه را در زمینه تولید علم دارد و در دنیا نیز رتبه ۱۶ را به خود اختصاص داده، به طور طبیعی از شرکت ها و نهادهای متعدد فعال در بخش علم و فناوری برخوردار است اما چه اتفاقی می اُفتد که در میان تمام مجموعه های فعال در زمینه های علم و فناوری و صنعت، در صحبت های مقام معظم رهبری به ظرفیت ها و پتانسیل جهاد دانشگاهی اشاره و تاکید می شود؟
اگر به تاریخچه ایجاد و فعالیت های جهاد دانشگاهی در سالیان قبل رجوع کنیم، اینگونه عنوان شده است که در سال ۱۳۵۹ بدنبال حضور جمعی از دانشجویان پیرو خط امام(ره) در میدان نبرد در جلسه ای با حضور آیت الله روح الله خمینی(ره) و به پیشنهاد سپاه پاسداران موضوعی توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی مطرح می شود مبنی بر ایجاد نهادی سازمانی در کنار دانشگاه ها تا علاوه بر حضور فیزیکی به عنوان رزمنده بتوان از قابلیت اساتید و دانشجویان در جهت کمک به نیازهای فنی و تخصصی جبهه های نبرد بهره برد و تلاش های خلاقانه در جهت تهیه نمونه وسایل و تجهیزات جدید جهت تسهیل و برتری در میدان رزم انجام گیرد.
در ۱۶ مرداد ۱۳۵۹ ستاد عالی انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی را در راستای اهداف انقلاب فرهنگی ایران تأسیس کرد و با تبدیل ستاد به "شورای عالی انقلاب فرهنگی"، اساسنامه جهاد دانشگاهی در ۱۱ آذر ۱۳۶۵ بازنگری و تصویب شد. در این اساسنامه بر فعالیت های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه ها تأکید شده است. همچنین در ۲۲ آبان ۱۳۶۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی را به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی کرد.
بدین ترتیب همانگونه که گفته شد از دوران جنگ تحمیلی نیاز به ایجاد چنین نهادی در میان مهم ترین تصمیم گیرندگان نظام شکل گرفت و بر این اساس در آن دوره شاهد شکل گیری جهاد دانشگاهی بودیم؛ نهادی که با وجود تازه کار بودنش در دوران جنگ تحمیلی خدمات متعددی ارائه کرد و حتی در آن دوره صدها پروژه فنی-نظامی را در بخش های مختلف اجرا کرد.
بر این اساس در دوران جنگ تحمیلی که فاصله چندانی با پیروزی انقلاب نداشته و کشور به مانند امروز در عرصه بین المللی با مشکلات متعدد مواجه بود، روی کار آمدن و فعالیت نهادی چون جهاد دانشگاهی ثمرات متعدد داشت، ثمراتی که بخش مهمی از آن به ارائه خدمات فنی مربوط می شد و در بخش های متعددی از ساخت مهمات تا تعمیر بالگردهای جنگی در دوران ۸ سال دفاع مقدس و غیره گسترش می یافت.
حال شاید گفته شود که به طور طبیعی انتظار می رود در سال های پس از جنگ نقش و کارکرد چنین نهادی تقلیل پیدا کند اما همان طور که اشاره شد اینک حتی پس از ۳۹ سال از تاسیس این نهاد، همچنان فعالیت های آن نقشی چشمگیر و موثری در پیشرفت کشور دارد به گونه ای که حتی اخیراً مقام معظم رهبری در دیدار با ائمه جماعات کشور بر نقش فعالیت های جهاد دانشگاهی تاکید کرده و اظهار کردند: "الان مراجعه به جوان هایی که اهل ابتکار هستند از طرف دستگاه های گوناگون دولتی زیاد شده است؛ جوان های مجموعه های جوان مثل جهاددانشگاهی و غیره، این ها که جوان های خوبی هستند که توانایی زیادی هم دارند."
در شرایط فعلی اگرچه ممکن است کشور با مشکلات دوران جنگ مواجه نباشد اما اینک نیز به مانند دوران دفاع مقدس اعمال تحریم های ظالمانه علیه ایران موجب شده است بیش از قبل موضوع اتکا به توان داخلی مطرح شود.
از سوی دیگر در زندگی روزمره نیز روزی نیست که اخبار مربوط به شیوع بیماری هایی مانند سرطان به نگرانی های مردم دامن نزند. جهاد دانشگاهی نیز در این سال ها متناسب با شرایط زمانه ماموریت های جدیدی برای خود تعریف کرده و اکنون در حوزه درمان سرطان فعالیت های متعدد دارد، فعالیت هایی که گاه حالت علمی داشته و به عنوان مثال در پژوهشکده معتمد یا پژوهشگاه های رویان و ابن سینا و سایر مراکز تحقیقاتی جهاد دنبال می شود یا به عنوان خدمات درمانی در حوزه های مختلف ارائه می شود.
همچنین در حوزه درمان در این سال ها جهاد دانشگاهی در بخش های متعدد دیگری نیز ورود کرده و از درمان ناباروری گرفته تا لیزر و تحقیق درباره ام.اس و هپاتیت و دیابت و درمان زخم های مختلف و... دامنه این فعالیت ها گسترده بوده و پژوهشگران جهاد در قالب طرح های تحقیقاتی در مرز علم حرکت خود را در این زمینه ها دنبال کرده اند، به گونه ای که همگام با کشورهای پیشرفته این پژوهش ها و مطالعات در ایران نیز انجام می شود و در این راه از متدهای جدیدی مانند سلول درمانی و ... نیز بهره گیری می شود.
در حوزه صنعت نیز جهاد دانشگاهی اکنون پروژه های متعددی از صنعت نفت و طرح های متعدد آن گرفته تا مترو و اصلاح نژاد دام و پرورش ماهی در قفس را مورد توجه قرار داده و با بخش های مختلف قراردادهای متعددی به منظور تامین نیازهای این بخش ها منعقد کرده است.
از سوی دیگر در بخش کشاورزی جهاد دانشگاهی علاوه بر تمرکز بر گیاهان دارویی و خواص درمانی آنها موضوع مزارع و کشاورزی هوشمند را نیز در دستور کار قرار داده است. البته فعالیت های جهاد دانشگاهی تنها به این ابعاد محدود نبوده و این نهاد در حوزه علوم انسانی و آموزش نیز ورود کرده و از اجرای طرح های نظرسنجی متعدد گرفته تا ایجاد مراکز آموزشی کوتاه مدت و ایجاد دانشگاه های مختلف و حتی پارک های علم و فناوری فعالیت هایی را در دستور کار قرار داده است.
بدین ترتیب سال گذشته نیز ۱۰ طرح ملی این نهاد با حضور معاون اول رئیس جمهور رونمایی شد و امسال نیز به دنبال صحبت های رهبری درباره جهاد دانشگاهی برای اولین بار بودجه ای ۱۵ میلیون یورویی برای پیش برد ۳۱ طرح فناورانه این نهاد تخصیص داده شده است.
با این وجود مشکلی که همواره از سوی مسئولان مختلف جهاد دانشگاهی مورد اشاره قرار می گیرد بحث عدم حمایت از توان داخل است و اینکه در بسیاری موارد بخش های اجرایی کشور اعم از خصوصی و دولتی ترجیح می دهند برای تامین نیازهای خود دست به دامان کشورهای دیگر شوند، به گونه ای که رهبر انقلاب نیز در صحبت های اخیر خود با اشاره به توانمندی های جهاددانشگاهی اظهار کردند: این ها همواره منتظر هستند که کسی به این ها مراجعه کند و از این ها کار بخواهد؛ خیلی اوقات به ما شکایت می کردند که دستگاه های دولتی از ما کار نمی خواهند و کاری که تولید کردیم از ما نمی خرند و دریافت نمی کنند و می روند به سراغ بیگانگان.
اکنون در شرایط دشوار تحریم ها و در دوره ای که پس از چهار دهه فعالیت انتظار می رود نهادی چون جهاددانشگاهی به بلوغ رسیده باشد امید می رود توجه بیشتری به این پتانسیل ها صورت گرفته و به دور از تعصبات و رویکردهای سیاسی برای پیشبرد اهداف نوآورانه کشور توانمندی های این بخش مورد توجه قرار گیرد.