14 فروردين 1401 10:44
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر حمیدرضا طیبی رییس جهاددانشگاهی در گفت وگویی به تشریح شرایط تحقق شعار ها سال ۱۴۰۱ که از جانب رهبر معظم انقلاب به عنوان "سال تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین" نام گذاری شده است پرداخت و برنامه های این نهاد را در جهت تحقق این شعار بیان کرد.
مقام معظم رهبری سال ۱۴۰۱ را تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین نام گذاری کرده اند، سال گذشته را نیز تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها نام گذاری کرده بودند، شرایط تحقق این شعار ها چیست و برنامه جهاددانشگاهی را در زمینه تحقق شعار سال ۱۴۰۱ بیان کند؟
ابتدا لازم است توضیح داده شود که برای تحقق تولید نیاز به فناوری، نیروی انسانی کارآمد، سرمایه، ثبات در سیاستگذاری ها و قوانین، امنیت و ثبات داخلی و ارتباطات بین المللی و بین کشور های غیر متخاصم با جمهوری اسلامی را داریم. اگر این شرایط حادث نباشد به علت دیربازده بودن تولید مولد، سرمایه به سراغ سوداگری در خرید زمین، ارز و سکه، ساخت ساختمان های لوکس و امثالهم می رود که زمان بازگشت سرمایه در آن ها کوتاه است. این در شرایطی بوده که سرمایه داران لطف کنند و سرمایه خود را به کشور های امارات، ترکیه، گرجستان و سایر کشور ها نبرند.\
در مورد دانش بنیان بودن هم گاهی خلط مبحث صورت می گیرد و تصور می شود که منظور از دانش بنیان فقط فناوری های نوظهور و نوین و فوق العاده پیشرفته هستند. در صورتی که منظور از دانش بنیان بودن اتکای کل تولید بر توان علمی و فناورانه داخلی است که به روز بوده تا تولیدات ملی بتوانند در کیفیت و قیمت تمام شده در سطح ملی و بین المللی رقابت پذیری خود را حفظ کنند.
در مورد اشتغال آفرین بودن هم منظور صنایع بزرگ و متوسط است که می توانند تعداد بسیار زیادی از شرکت های کوچک را در زنجیره تأمین خود جای دهند. مرحله بعد اشتغال خانگی است که تحقق این شکل از اشتغال هم بستگی به بهبود خوب یا نسبی اشتغال مولد در جامعه و افزایش درآمد متوسط جامعه دارد.
به عنوان مثال افراد زمانی اقدام به خرید صنایع دستی حاصل از اشتغال خانگی می کنند که درآمد مازادی پس از کسر هزینه های اصلی اداره خانواده را داشته باشند، لذا در برنامه ریزی اشتغال این همبستگی باید حفظ شود.
به نظر می رسد تمرکز بیش از حد روی اشتغال خانگی بدون توسعه اشتغال حاصل از تولیدات صنعتی مولد قدری غیرمنطقی است، اما در مورد برنامه جهاددانشگاهی در زمینه تحقق شعار سال باید عرض کنم که ما با ادبیات رهبری در مورد تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین کاملاً آشنا هستیم و بر همین اساس برنامه ریزی ما برای تولید فناوری های مورد نیاز روز جامعه و همچنین فناوری های نوین آینده در برگیرنده دو ویژگی دانش بنیانی و اشتغال آفرینی است.
تلاش ما در سال ۱۴۰۱ تمرکز روی تأمین منابع و به تولید انبوه رساندن فناوری هایی است که با موفقیت کامل کسب شده اند. همچنین به پایان رساندن سایر فناوری ها و تولید توسعه خدمات پزشکی پیشرفته جهاددانشگاهی در سایر استان ها و شروع چند فعالیت مهم فناورانه از دیگر اقدامات این نهاد در جهت تحقق شعار سال است که در مورد جزئیات آن در آینده توضیحات کامل تری داده می شود.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با تولید کنندگان و فعالان اقتصادی در تاریخ دهم بهمن ماه گذشته از وضعیت اقتصادی دهه ۹۰ ابراز ناخرسندی و گله مندی کردند و فرمودند عامل مشکلات تحریم نیست. تصمیم گیری های غلط یا کم کاری باعث برخی از مشکلات است. نظر شما در این زمینه چیست؟ تصمیم گیری های غلط چه بوده اند؟
مشکلات دهه ۹۰ را از منظر خودم بیان می کنم. اما قبل از اینکه به مشکل این دهه بپردازم، تحلیل کوتاهی ارائه می کنم که بر مبنای آن به علل برخی از موفقیت ها و عدم موفقیت در حوزه اقتصادی می پردازم. جامعه سیاسی و مسئولین سیاسی ما به دو بخش راست و چپ گذشته و اصولگرا و اصلاح طلب فعلی و یا نزدیک به این ها تقسیم بندی شده اند. به علت نداشتن احزاب قوی شناخته شده که مجبور به برنامه ریزی جامع و مدیریت دراز مدت و پاسخگویی به تصمیمات خود به ویژه در حوزه اقتصادی و علل حل نشدن مشکلات به جامعه باشند، مسئولان ارشد این دو جناح سیاسی کشور تاکنون دیدگاه روشنی در مورد علل مشکلات اقتصادی و به ویژه اهمیت اقتصاد دانش بنیان و چگونگی دست یافتن به آن را ارائه نکرده اند. برخی از مدیران آن ها نیز از این وضعیت مستثنی نیستند. خوب حرف زدن را همه بلدیم، ولی مهم بلد بودن و به انجام و به نتیجه درست رساندن حرف های خوب است. راه حل مشکلات اقتصادی ما تحقق اقتصاد دانش بنیان است. به عبارت دیگر مشکلات خود را تنها از طریق راه کار های علمی و فناورانه می توانیم حل کنیم.
می توانید در این زمینه مثالی بزنید؟
بخش نهاده ها و یا خوراک دام، طیور و آبزیان که در آن ها وابستگی شدید به واردات داریم و مشکلات تولید کنندگان را در مورد تأمین و گرانی آن مرتب از رسانه های خبری می بینیم و می شنویم، یکی از این مثال ها است که بخش اعظم آن از طریق توسعه علمی و فناورانه در داخل کشور قابل حل است. اصلاح نژاد دام، طیور و آبزیان، نهاده های جایگزین، استفاده از روش های فناورانه نوین جهت بالا بردن بهره وری در روش تولید نهاده ها، کشت گلخانه ای و ده ها روش دیگر که حتی اگر نخواهیم ابداع و نوآوری داشته باشیم سایر کشور های پیشرفته این مسیر را رفته اند و بی هیچ تردیدی ما هم می توانیم این روش ها را انجام دهیم.
نهایت هم اگر هم علی رغم استفاده از همه روش های علمی و فناورانه ظرفیت مورد نیاز در داخل قابل تأمین نباشد، باید واردات انجام شود، ولی برای تأمین ارز واردات مورد نیاز باید صادرات محصولات فناورانه خود را چه در زمینه دام، طیور و آبزیان و سایر زمینه های صنعتی و غیرصنعتی داشته باشیم که آن هم کاملاً امکانپذیر است.
برگردیم به عدم رضایت رهبر معظم انقلاب از وضعیت اقتصادی دهه ۹۰ و نارضایتی ایشان.
رجوع به توسعه علمی و فناورانه این گونه نیست که سریع بتواند مشکلات را حل کند. اراده با برنامه ریزی دراز مدت و ثبات در مدیریت و اجرا نیاز دارد. ضمن اینکه به صورت پیوسته نیز ارتقاء روش های علمی و فناورانه باید در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی صورت پذیرد. اما مشکل جدی در کشور ما که امکان برنامه ریزی دراز مدت را نمی دهد این است که جناح های سیاسی همدیگر را قبول ندارند. در هیچ موضوعی حتی مصالح ملی مملکت هم اتفاق نظر ندارند و این برنامه ریزی دراز مدت را امکانپذیر نمی سازد و لذا برنامه ریزی در کشور ما نه حتی ۸ ساله، بلکه ۴ ساله است، آنهم برنامه ریزی نیست، بلکه اجرای تعدادی پروژه است که عموماً با فناوری و تجهیزات خارجی انجام می شود. نکته نگران کننده دیگر در گردش های سیاسی کشور انداختن کلیه مشکلات به عهده دولت قبل و کنار گذاشتن تمام تصمیمات و برنامه ریزی های قبلی و شروع همه چیز از صفر است، در چنین شرایطی چرا باید توقع پیشرفت و شکوفایی اقتصادی داشته باشیم.
اگر در حقانیت انقلاب اسلامی ایران شک نداریم، پس دارای دشمن در شرق و غرب هستیم، راه موفقیت در حالت تحریم و غیر تحریم باید تلاش برای رسیدن به اقتدار اقتصادی و اقتدار دفاعی دانش بنیان باشد. راه رفع تحریم ها نیز رفع وابستگی به ویژه در حوزه های پیشران اقتصاد و تحقق اقتصاد، متکی بر تولید ملی پیشرفته و با کیفیت است. به نظر من گله رهبری هم مربوط به عدم اتکاء بر توان داخل و دلبستگی به رفع تحریم ها و حضور شرکت های بزرگ خارجی در ایران و حل مشکلات به وسیله آن ها است. متأسفانه نه در این دهه و نه در دهه های قبل برنامه منسجم و دراز مدتی برای رفع وابستگی و توسعه تولید ملی با اتکاء بر فناوری های پیشرفته بومی وجود نداشته است. اینکه ما در جهاددانشگاهی و یا سایر شرکت های دانش بنیان یا سایر سازمان ها اعلان می کنند که برای اولین بار موفق به کسب دانش فنی و ساخت یک محصول و یا ارائه یک خدمات در کشور شدند، زمانی ارزشمند است که این محصولات تولید انبوه شده هم نیاز ملی را تأمین کنند و هم به صادرات منجر شوند، استفاده از توان ملی باید متناسب با تأکیدات رهبر معظم انقلاب برای تحقق اقتدار اقتصادی دانش بنیان باشد که الان اینگونه نیست.
برخی این مطلب را بیان می کنند که چرا جهاددانشگاهی علیرغم تولید موفق فناوری های مختلف نتوانسته است این فناوری ها را متناسب با نیاز ملی تولید انبوه کند و گاهی در این زمینه فعالیت هایش با سایر بخش ها مقایسه می شود؟
در مقام مقایسه و قضاوت باید این مطلب را در نظر گیریم که برخی دستگاه ها اکثر فعالیت هایشان به جای توسعه فناوری ملی در حوزه پیمانکاری و اجرای پروژه ها است و به توان ملی در تأمین تجهیزات پیشرفته مورد نیاز پروژه ها توجه کمی دارند، اما وظیفه اصلی جهاددانشگاهی انجام تحقیقات کاربردی و تولید فناوری پیشرفت ملی در قالب تجهیزات و با ارائه خدمات است. مابقی کار بر عهده برنامه ریزان کشور است که استفاده از توان ملی را فرهنگ سازی کنند، تولید محصولات با کیفیت را تشویق و حمایت کنند و مقررات و قوانین را به گونه ای تدوین و اجرا نمایند که تولید ملی با کیفیت مورد استفاده قرار گیرد. خرید خارجی دارای چندین حسن است، چون کشور خارجی فروشنده تحت تحریم نیست و می تواند تجهیزات خریداری شده را سر وقت تحویل دهد، اگر چه عکس آنهم زیاد دیده شده، ولی صدای آن را در نمی آورند. دوم اینکه به خاطر منافع شخصی بیشتر، با بهانه تحریم از خارجی ها با کیفیت پایین تر خریداری می کنند و اگر در هنگام بهره برداری با مشکل مواجه شود می گویند خارجی بود و آن را پنهان می کنند در حالیکه کمترین مشکل محصول داخلی را در بوق و کرنا می کنند و مطلب مهم تر از همه پورسانتهای خرید خارجی است.
اینکه هم بخواهی اخلاق اسلامی و جهادی را رعایت کنید و هم هزینه ای برای حمایت از تولید ملی ات هر چقدر هم پیشرفته باشد، انجام ندهید، خیلی با هم سر سازگاری در شرایط فعلی ندارند. لذا باید این سؤال را مطرح کرد که چرا علیرغم شنیدن مکرر تولید محصولات فناورانه برای اولین بار در کشور، تولید ملی ما دچار مشکل است. البته بسیار امیدواریم در دولت محترم سیزدهم بر اساس قول های داده شده هم شاهد استفاده کامل از توان ملی و هم مبارزه قاطع با فساد باشیم. در این صورت تنها مجموع فناوری های تولید شده توسط جهاددانشگاهی نقش بسیار برجسته در تحقق اقتصاد دانش بنیان و رفع وابستگی های کشور خواهد داشت، ضمن اینکه توان تولید فناوری های بسیار پیشرفته تر را هم داریم.
کمبود منابع مالی ارزان قیمت و یا با قیمت مناسب یکی دیگر از مشکلات تولید کنندگان و فناوران است که مرتب بیان می شود؟ در این زمینه نظر شما چیست؟
اصل موضوع که درست است. منابع مالی کشور ما برای تولید بسیار گران بوده که رقابت را بسیار سخت می کند. اما فکر می کنم اگر با وضع قوانین مالیاتی مناسب و سخت گیرانه برای فعالیت های غیرمولد و مخرب اقتصاد کشور، منابع مالی به سمت تولید هدایت شود و به عکس سخت گیری های مالیاتی کمتری را برای تولید کنندگان در کنار حمایت از کاربرد محصولات با کیفیت و قابل رقابت آن با محصولات خارجی داشته باشیم، یقینأ نرخ منابع مالی ما روز به روز بهتر می شود و محصولات ملی سهل تر و با قیمت های قابل رقابت تر تولید می شوند.
در مورد آخرین وضعیت ۳۱ پروژه فناورانه توضیح دهید؟ چه تعداد از آن ها منجر به عقد قرارداد برای تولید انبوه و تأمین نیاز های کشور شده اند؟
تعدادی از آن ها به پایان رسیده، تعدادی رو به پایان هستند و تعداد اندکی هم به علت عدم همکاری مناسب سازمان های مرتبط پیشرفت آن ها خوب نیست. مشکل عمده ای که در اجرای طرح ها با آن مواجه می شویم تغییرات پیوسته و شدید قیمت ها و برخی از قطعات و مواد اولیه ای است که باید خرید خارجی شوند، به عنوان مثال ما خط تولید مته های حفاری را در اهواز راه اندازی کرده ایم وعلیرغم اینکه شرکت نفت حتی یکبار پذیرفته و قیمت ها را تعدیل کرده است، ولی افزایش نرخ شدید قیمت مواد اولیه و خدمات و ماشین آلات به شکلی است که تعدیل دوم ضروری است که فرآیند آن طولانی است. مشکل مهمتر این است که کسی در کشور منتظر تولیدات فناورانه از شما در جهت رفع وابستگی ها نیست و بعنوان یک پروژه فناورانه بازخواست بابت منابع مالی دریافتی و عدم حل وابستگی های فناورانه نمی شوید، لذا کار ما می شود فخر فروختن برای اینکه یک محصول فناورانه را تولید کرده ایم، ولی نیاز کشور از طریق واردات تأمین می شود.
در همین ارتباط پروژه طراحی و ساخت یک رام قطار ۷ واگنه ملی به کجا رسیده است و آیا موفق به عقد قرارداد برای تولید انبوه واگن ها شدید؟
علیرغم همه مشکلاتی که در اجرای پروژه های با فناوری های پیشرفته در کشور در شرایط تحریم وجود دارد، پیشرفت این پروژه بسیار خوب است و قطار مترو ملی در حال برگزاری کلیه آزمون های استاندارد است. از نظر ما به لحاظ فناوری کار پروژه با موفقیت کامل به پایان رسیده است و مشکلات طبیعی احتمالی هم قابل رفع هستند، از ابتدای سال ۱۴۰۰ و رونمایی اولیه از پروژه، هیأتی از طرف معاون اول دولت سابق مأمور به بررسی روش تأمین منابع شد و اقدامات خوبی نیز انجام گرفت. با تغییرات دولت کار گروه متوقف، اما آقای دکتر مخبر قول دادند منابع ساخت ۱۰۵ واگن را از طریق وزارت راه تأمین می کنند، ولی اتفاق خاصی تا به حال نیفتاده است و از این بابت نگرانیم اگر کار ساخت واگن سریعتر شروع نشود، تجربه تاریخی به ما می گوید سراع خرید خارجی رفته و تولید داخل از هم می پاشد. البته برخی شرکت ها هم محصولات خارجی را به صورت دمونتاژ یا SKD وارد و در داخل پیچ و مهره می کنند و اسم آن را می گذارند تولید داخل.
توافق در برجام و همچنین قراردادهای همکاری و توافقات بلندمدت اخیر چه تأثیری بر توسعه فناوری و تحقق اقتصاد دانش بنیان خواهد داشت؟
راستش اگر با همین فرمان فعلی در حمایت از تولید فناوری های پیشرفته ملی و تبدیل آن ها به عقد قرارداد برای تأمین نیاز های کشور بخواهیم جلو برویم خیلی خیلی نگران هستیم. عرض کردم یکی از روش های بسیار نخ نما ولی هنوز دارای کاربرد برای جلوگیری از توسعه تولید داخل و یا متوقف کردن آن طولانی کردن مسیر انعقاد قرارداد برای تولید انبوه و یا نیمه انبوه یک فناوری جدید تولید داخل است. در مرحله کسب دانش فنی و تولید فناوری چون کلیه مراحل در دست سازمان تحقیقاتی و یا محقق و فناور است کار خوب پیش می رود. ولی همانطور که گفتم وقتی به پای عقد قرارداد برای ساخت می رسیم انواع موانع ظاهر می شود که بیان آن ها از حوصله این مصاحبه خارج است، اما نتیجه طولانی شدن مسیر عقد قرار داد و همراهی نمایندگان شرکت های خارجی با برخی عوامل حوزه کارفرمایی کار را به محکوم کردن ساخت داخل و عدم توان آن برای تأمین نیاز ها رسانده و در نهایت خرید خارج شکل می گیرد. لذا مصرانه از جناب آقای دکتر رئیسی رئیس جمهور محترم، معاون اول محترم و وزرای مرتبط درخواست می کنیم در صورت رفع تحریم ها اولین اولویت حمایت از تولید داخل در تأمین نیاز های کشور بوده و تنها در صورت اجبار خرید خارجی در حداقل ممکن صورت گرفته و در این خرید ها سازنده داخلی توانمند طرف خارجی جهت انتقال فناوری باشد. باید دقت کنیم در تله فاینانس خارجی و ارزان بودن تولید خارجی نسبت به تولید داخلی نیفتیم. این ارزانی ها کاذب بوده و یا به خاطر محصولات بی کیفیت خارجی است و هدف آن ها نیز نابود کردن تولید داخلی و سپس فروختن آن ها با نرخ های گران موردنظر خارجی ها خواهد بود.